Reglugerð Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) 2024/1735 frá 13. júní 2024 um að koma á ramma ráðstafana til að styrkja vistkerfi losunarhlutlausrar tækniframleiðslu í Evrópu og breytingu á reglugerð (ESB) 2018/1724 - 32024R1735

Markmið reglugerðarinnar er að bæta virkni innri markaðarins með því að búa til ramma til að tryggja aðgang Sambandsins að öruggri og sjálfbærri kolefnishlutlausari tækni, þ.m.t. að stækka framleiðslugetu hennar og birgðakeðju hennar. Það á að vera gert samhliða því að ná loftslagsmarkmiðum Sambandsins og markmiðinu um kolefnishlutleysi.Ísland er ekki skuldbundið af markmiðum ESB um kolefnishlutleysi og orkuöryggi. Þrátt fyrir það hefur Ísland ákveðið að skuldbinda sig með Noregi og ESB að draga úr losun skv. Parísarsamningnum sameiginlega og hafa reglugerðir (ESB) 2018/842 og reglugerð (ESB) 2018/841 verið teknar upp í EES-samninginn með bókun 31.Til að stuðla að markmiði ESB um kolefnishlutleysi vill Evrópusambandið gera þeim sem þróa kolefnishlutlausa tækni auðveldara fyrir. Í því felst m.a. að draga úr stjórnsýslubyrði sem felst til að mynda í leyfisveitingu. Tæknin sem fellur m.a. undir gerðina er kolefnisföngun og geymsla. Þá er sett einsleitt markmið um kolefnisgeymslu innan EES.Reglugerðin setur markmið um að framleiðslugeta með kolefnishlutleysi uppfylli að minnsta kosti 40% af árlegum þörfum ESB fyrir dreifingu árið 2030, sem veitir framleiðendum og fjárfestum fyrirsjáanleika, vissu og merki til lengri tíma litið. Þá mælir reglugerðin jafnframt fyrir um það markmið að fyrir árið 2030 skuli sambandið ná að minnsta kosti 50 milljón tonnum af árlegri geymslugetu á koldíoxíð á geymslusvæðum innan ESB og efnahagslögsögu þess auk EES. Aðlaga þyrfti þetta markmið að EES. Jafnframt kveður reglugerðin á um forgang framleiðsluverkefna um kolefnishlutlausa tækni og stefnumiðuð kolefnishlutleysisverkefni. Í því felst að einfalda leyfisveitingarferli innan stjórnsýslunnar sem er jákvætt fyrir tækni sem stuðlar að samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda og gæti því gerðin átt heima undir kafla 3 um loft undir XX. viðauka EES-samningsins. Einn tengiliður (Single point of contact)Reglugerðin gerir þá ráð fyrir að aðildarríkin tilgreini eina eða fleiri stofnanir sem sjá um að auðvelda og samþætta leyfisveitingarferli fyrir framleiðsluverkefni kolefnishlutlausrar tækni, þ. á m. stefnumiðuð kolefnishlutleysisverkefni, og veita ráðgjöf til að draga úr stjórnsýslubyrði. Þessi stofnun/anir eiga að vera tengiliður/ir framkvæmdaaðila við stjórnvöld í leyfisveitingaferlinu. Aðgangur almenningsAðildarríkin þurfa að tryggja að upplýsingar um ferlið séu aðgengilegar í samræmi við 7. gr. reglugerðarinnar t.d. upplýsingar um tengilið, leyfisveitingarferlið og möguleikar á fjármögnun eða styrkjum frá ríkinu eða ESB. LeyfisveitingarferliðSamkvæmt reglugerðinni þýðir leyfisveitingarferlið öll viðeigandi leyfi til að byggja, stækka, breyta og reka framleiðsluverkefni kolefnishlutlausrar tækni og stefnumiðuð kolefnishlutleysisverkefni. Mat á umhverfisáhrifum er jafnframt hluti af leyfisveitingarferlinu.Í reglugerðinni eru sett tímamörk á leyfisveitingaferlið fyrir framleiðsluverkefni kolefnishlutlausrar tækni og stefnumiðuð kolefnishlutleysisverkefni en starfsleyfisvinnslan skal vera styttri þegar um stefnumiðuð kolefnishlutleysisverkefni er að ræða og skal aðildarríkið viðurkenna verkefnið sem algjört forgangsmál. Sé framleiðsluverkefni kolefnishlutlausrar tækni háð mati á umhverfisáhrifum er skylda að hafa málsmeðferðina varðandi leyfisveitingu samþætta umhverfismatinu í stað þess að það sé heimilt. Allur ágreiningur sem borinn er fyrir úrskurðarnefndir og dómstóla varðandi stefnumiðað kolefnishlutleysisverkefni skal vera talinn áríðandi. Verði gerðin tekin upp í EES-samninginn þarf að tryggja að stjórnsýslan og sveitarfélög séu undir það búin og nægilega fjármögnuð til þess að þessi tímamörk geti verið raunhæf. Skoða þarf hvort Ísland sé tilbúið að hafa skilgreininguna á leyfisveitingarferlinu jafn víða t.d. að innifela tengivirki. SkipulagSkipulag skal taka mið af, þegar það er viðeigandi, ákvæði til að þróa framleiðsluverkefni kolefnishlutlausrar tækni auk stefnumiðaðra kolefnishlutleysisverkefna, sbr. 11. gr. reglugerðarinnar. Hröðunardalur fyrir kolefnishlutleysi (Net-zero Acceleration Valleys)Aðildarríkin mega ákveða hvort þau vilji tilgreina dali sem er sérstakt svæði til að flýta kolefnishlutlausum iðnaði og þá sérstaklega flýta innleiðingu á kolefnishlutlausum tækniframleiðsluverkefnum. Um væri að ræða stað líkt og Silicon Valley þar sem nýsköpunarfyrirtæki koma saman á tilteknu svæði til að tryggja frekari straumlínulögun. Um er að ræða valfrjálst ákvæði sem Ísland þarf ekki að innleiða sé það ekki tilbúið til þess. Á Íslandi er skipulagsvaldið hjá sveitarfélögum en ríkið gæti þó samið við sveitarfélag um að koma á fót slíkum dal fyrir kolefnishlutlausan iðnað (nýsköpun). Í 17. gr. tilskipunarinnar er fjallað um skyldu aðildarríkja sem setja slíkan dal upp til að gera áætlun til að laða atvinnurekstur að staðsetningunni. Niðurdæling koldíoxíðsÍ kafla 3 er fjallað um geymslugetu koldíoxíðs en þar er m.a. fjallað um markmið ESB, aðgang almennings um möguleg geymslusvæði og upplýsingagjöf til framkvæmdastjórnarinnar. Sé gerðin tekin upp í EES-samninginn þarf að semja um hvort EES-EFTA ríkin taki þátt í 50 milljóna tonna markmiðinu með ESB eða hvort markmiðið skuli hækkað þar sem Ísland og Noregur eru leiðandi í geymslu koldíoxíðs (CCS). Þá þarf að semja um aðlögun á tímafrestum í kaflanum t.d. sem eru í 21. gr. Í 22. gr. reglugerðarinnar er fjallað um flutningsmannvirki fyrir koldíoxíð en þar kemur fram í 3. mgr. að ef koldíoxíð er fangað og flutt frá aðildarríki til annars aðildarríkis þá eigi að samræma aðgerðir sem eru teknar af aðildarríkjunum. Framkvæmdastjórnin getur aðstoðað við samræmingu í gegnum CCS svæðishópa ef aðildarríkin biðja um það. Skoða þarf hvernig þetta ákvæði eigi að aðlaga t.d. ef um er að ræða flutning frá aðildarríki ESB til Íslands og þá hvort Framkvæmdastjórnin og ESA tækju bæði þátt í samræmingu. Í 23. gr. í kaflanum er jafnframt fjallað um „framlag olíu- og gasframleiðanda“ en leyfishafar skulu taka þátt í markmiði ESB um geymslu koldíoxíðs. Framlag þeirra er reiknað út frá hluta þeirra í framleiðslu á olíu og gasi. Á Íslandi hefur Orkustofnun veitt rannsóknar- og leitarleyfi skv. tilskipun 94/22/EB. Aðgangur að markaðiKafli 4 reglugerðarinnar mælir fyrir um aðgerðir sem miða að því að flýta fyrir aðgangi kolefnishlutlausrar tækni að markaði. Kaflinn er settur til að tryggja að ESB sé sjálfstætt og óháð þriðju ríkjum með því að setja reglur um opinber innkaup og fl. Æskilegt er að fjármálaráðuneytið skoði þennan kafla.Skoða þarf 26. og 28. gr. sem vísa í tilskipun (ESB) 2018/2001 sem hefur ekki verið tekin upp í EES-samninginn. Kolefnislaus akademíaÍ kafla 5 er gerð krafa á framkvæmdastjórnina að styðja við stofnun evrópskrar kolefnishlutlausrar akademíu sem sér m.a. um að þróa námskeið og fræðsluefni um kolefnishlutlausan iðnað fyrir hráefni auk þess að styðja við opinber lögbær yfirvöld sem sjá um leyfisveitingar. Æskilegt væri að Rannís og háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið skoði þennan kafla. Nýsköpun og reglubundnir sandkassar („regulatory sandboxes“)Kafli 6 fjallar um nýsköpun. Í 26. gr. fjallar um reglubundna sandkassa sem eiga að stuðla að nýsköpun á kolefnishlutlausri tækni en í því felst m.a. að aðildarríkjunum sé heimilt eða eftir atvikum skylt að setja á stofn reglubundna sandkassa. Tilgangur sandkassanna er að prófa nýja kolefnishlutlausa tækni. Æskilegt væri að háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið skoði þennan kafla. Stjórnarhættir og stofnun evrópsks vettvangs fyrir kolefnishlutleysiÍ kafla 7 er fjallað um stjórnunarhætti. Með 38. gr. er stofnuð stofnun evrópsks vettvangs fyrir kolefnishlutleysi („The Net-Zero Europe Platform“) til að efla færni í kolefnishlutlausri tækni. Þessi vettvangur á að ræða um samstarf við þriðju ríki en framkvæmdastjórnin getur ekki farið í slíkar viðræður fyrir hönd EES/EFTA-ríkjanna. Með 40. gr. er einnig stofnaður ráðgjafahópur sem á að fjalla um reglubyrði á kolefnishlutleysi („Net-zero Regulatory Burden Scientific Advisory Group”). Óljóst er hvert hlutverk EES/EFTA-landanna og ESA eigi að vera á þessum vettvöngum en skoða þarf þetta sérstaklega. Líklega þarf að biðja um efnislegar aðlaganir í þessum kafla. Í 41. gr. er sett skylda á aðildarríki að taka mið af reglugerðinni við gerð orku- og loftslagsáætlunar ríkisins skv. 17. gr. reglugerðar (ESB) 2018/1999 en hún hefur ekki verið tekin upp í EES-samninginn. Líklega þarf að undanskilja 41. gr. sé reglugerðin tekin upp í EES-samninginn.